سالک نوعی بیماری پوستی است که با ورم همراه است، این بیماری می توان به صورت زائده های نوک تیز روی پوست نمایان شود که بعدا به ذخم هایی تبدیل خواهند شد.
عوامل ایجاد کننده‌ی سالک، انگل‌های لیشمانیا ماژور (L. major) و لیشمانیا تروپیکا (L. tropica) هستند که بیشتر در مناطق هند، اطراف پاکستان، نواحی مدیترانه‌ای، کشور‌های شوروی سابق، افغانستان، آفریقا، سودان و منطقی از این دست یافت می‌شوند. این بیماری عموما در کودکان و جوانان ایجاد می‌شود. اصلی‌ترین میزبان این انگل‌ها انسان و عامل ناقل آنها نوعی پشه‌ی خاکی است (نوع P.papatasi در شبهقاره هند و نوع P.sargenti در سایر مناطق).
نشانه های بیماری
یکی از نشانه های اصلی این بیماری ذخم هایی نوک تیز بدون درد روی پوست است که با گزیدگی حشرات به وجود می آید اما در مواردی ممکن است، بروز علائم بیماری ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد.
در افرادی که به این بیماری مبتلا شده‌اند و نشانه‌های پوستی بیماری نیز بروز کرده است، ممکن است بروزعلائم اصلی بیماری، بین ۱ تا ۵ سال بعد از بهبود کامل زخم‌های سالک، طول بکشد. این علائم عمدتا عبارتند از زخم‌هایی در دهان، بینی یا روی لب. سایر علائم عبارتند از:
- گرفتگی بینی یا آبریزش بینی
- خونریزی از بینی (خون دماغ شدن)
- تنگی نفس
برای تشخیص انگل سالک نمونه‌ای از پوسته‌ی اطراف زخم بیمار گرفته می‌شود و این نمونه بررسی می‌شود. نمونه‌برداری از بافت عمقی زخم و آزمایش آن نیز می‌تواند نشان‌دهنده‌ی آتروفی لایه اپیدرمیس پوست، نفوذ انگل به لنفوسیت‌ها و سلول‌های پلاسما و ماکروفاژ‌های حاوی انگل لیشمانیا تروپیکا باشد. در صورت بروز عفونت در زخم، تغییرات ناشی از تخریب و تحلیل رفتن بافت‌ها بسیار بیشتر خواهد بود.
روش های درمانی بیماری
اگر تعداد زخم های بیمار کم باشد با استفاده از تزریق مپاکین هیدروکلرایذ می توان از پیشرفت آن به سرعت جلوگیری کرد
این تزریقات با وجودی که دردناک هستند، به فاصله سه روز و برای ۶ تا ۸ بار تکرار می‌شود. در برخی موارد که شخص برای بار دوم است که به انگل آلوده می‌شود، ممکن است بیماری او مزمن شود. در این موارد علاوه بر تزریق آنتیموان از آنتی بیوتیک نیز برای درمان و از بین بردن جای سالک استفاده می‌شود.
در صورتی که تعداد زخم‌های سالک بسیار زیاد باشد و احتمال پاسخگویی زخم‌ها به تزریق موضعی، پایین باشد، ماده‌ی تیومالات سدیم با دوز۲۰ mg IIM به صورت یک روز درمیان به بیمار تزریق شود. یکی دیگر از مواد آنتیموان سه ظرفیتی که برای درمان سالک تزریق می‌شود، استیبوفن است که به صورت عضلانی تزریق می‌شود. حدود ۳ تا ۵ میلی‌لیتر از این دارو به صورت یک روز در میان برای برطرف کردن لک صورت ناشی از سالک به بیمار تزریق می‌شود و این تزریقات ۸ تا ۱۰ بار انجام می‌شود.
سدیم آنتیمونی گلوکونات نیز داروی دیگری است که به صورت وریدی و با دوز ۶۰۰ میلی‌گرم در روز و به مدت ۱۰ روز تزریق می‌شود و به خصوص برای درمان زخم‌های متعدد، مفید است. اخیرا مشخص شده که تزریق داروی کتوکونازول با دوز ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلی‌گرم در هر روز برای مدت ۴ تا ۶ هفته نیز می‌تواند نتایج خوبی در درمان سالک به همراه داشته باشد.
سالک به دنبال خود عوارضی را نیز به دنبال دارد که می توان به موارد زیر اشاره کرد.
- خونریزی
- بروز سایر عفونت‌ها در بدن به خاطر ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن، که می‌تواند بسیارخطرناک باشد
- بد شکلی (به جا ماندن جای زخم سالک روی پوست)
در صورت بروز لیشمانیای احشایی، این بیماری مرگ‌آور خواهد بود. البته مرگ بیمار نه به خاطر خود بیماری، بلکه به خاطر عوارض ناشی از آن رخ می‌دهد. در صورتی که شما به ویروس HIV یا ایدز مبتلا باشید، احتمال ابتلای شما به این بیماری بیشتر است. عوارض این بیماری معمولا نسبت به درمان مقاوم هستند.
چگونه از این بیماری پیشگیری کنیم؟
هیچ واکسن یا دارویی برای پیشگیری از سالک وجود ندارد و تنها راه پیشگیری از آن این است که از گزیده شدن توسط پشه‌ی خاکی که ناقل این بیماری است، جلوگیری کنید. برای جلوگیری از گزیده شدن توسط پشه‌ی خاکی می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- لباس‌هایی بپوشید که تا حد ممکن پوست شما را پوشش دهد. توصیه می‌شود شلوار بلند، بلوز آستین بلند که پایین آن درون شلوار قرار داده شده و جوراب‌های بلند بپوشید.
- از کرم‌های ضد حشره بر نواحی از پوستتان که باز است بمالید. این کرم را همچنین در لبه‌ی پایینی شلوار و آستین خود بمالید. موثر‌ترین کرم‌های ضد حشره، کرم‌های حاوی DEET هستند.
- در فضای بسته بخوابید و درون این فضا را، اسپری حشره‌کش بزنید.
- در طبقات بالایی ساختمان بخوابید. این پشه‌ها نمی‌توانند به خوبی پرواز کنند. در فاصله بین غروب تا طلوع آفتاب در فضاهای باز نروید. این پشه‌ها در این زمان بیشترین فعالیت را دارند.
- هنگامی که در فضای داخلی قرار دارید حتما از توریِ در و پنجره و سیستم تهویه‌ی هوا استفاده کنید.
- به تشک خود یک پشه‌بند وصل کنید و توجه داشته باشید که پشه‌ی خاکی از پشه‌های معمولی دیگر بسیار ریز‌تر است. در صورت امکان، داخل پشه‌بند را با حشره‌کش‌های Pyrethroid اسپری کنید.
- قبل از سفر کردن به مناطق پر خطر، حتما پشه‌بند، اسپری حشره‌کش و کرم ضد حشرات تهیه کنید.
