آنسفالیت یا التهاب مغز یک بیماری جدی است که به‌طور عمده ناشی از عفونت‌های ویروسی است، هرچند عفونت‌های باکتریایی و قارچی نیز می‌توانند باعث بروز این بیماری شوند. علائم آن می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و در موارد خفیف با استراحت و مصرف مایعات بهبود می‌یابد، اما در موارد شدید نیاز به درمان فوری و پزشکی وجود دارد.
در این مقاله به بررسی علل، علائم، عوارض و روش‌های پیشگیری و درمان آنسفالیت می‌پردازیم.
علت بیماری آنسفالیت چیست؟
عفونت‌های ویروسی
ویروس‌ها یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد آنسفالیت هستند. این ویروس‌ها می‌توانند به مغز وارد شده و باعث التهاب شوند. یکی از شایع‌ترین ویروس‌ها که باعث آنسفالیت می‌شود، ویروس هرپس سیمپلکس (HSV) است. این ویروس معمولاً به دستگاه عصبی حمله کرده و منجر به علائم شدید می‌شود.
اختلال در سیستم ایمنی بدن
در برخی موارد، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های سالم مغز حمله می‌کند. این حمله‌های اشتباه می‌توانند منجر به التهاب مغز یا آنسفالیت شوند. این حالت به عنوان آنسفالیت خودایمنی شناخته می‌شود و ممکن است در پاسخ به عفونت‌های قبلی رخ دهد.
عفونت‌های باکتریایی و قارچی
اگرچه عفونت‌های ویروسی مهم‌ترین علت آنسفالیت هستند، اما عفونت‌های باکتریایی و قارچی نیز می‌توانند باعث این بیماری شوند. در برخی موارد، آنسفالیت توسط پشه‌ها، کنه‌ها یا پستانداران مانند سگ‌ها و خفاش‌ها گسترش می‌یابد. خوشبختانه، آنسفالیت از طریق تماس مستقیم با افراد آلوده منتقل نمی‌شود.
علائم بیماری آنسفالیت
یک سری علائم آنسفالیت می‌تواند متغیر باشد و بستگی به شدت بیماری دارد. این علائم خفیف ممکن است به سادگی با استراحت بهبود یابند، اما علائم شدید نیاز به درمان فوری دارند.
نمونه هایی از این علائم شایع در موارد شدید آنسفالیت شامل موارد زیر است:
- سردرد شدید
- تب ناگهانی
- خواب‌آلودگی بیش از حد
- استفراغ و تهوع
- گیجی و اختلال در تمرکز
- تشنج
- اختلال در صحبت کردن
- ضعف و مشکلات حرکتی
- از دست دادن هوشیاری
در نوزادان، علائم اضافی شامل گریه‌های مداوم، تغذیه ضعیف، و سفتی بدن می‌باشد.
عوارض بیماری آنسفالیت
اگر آنسفالیت به موقع درمان نشود یا شدید باشد، ممکن است به عوارض جدی و طولانی‌مدت منجر شود. برخی از این عوارض عبارتند از:
- از دست دادن حافظه
- تشنج‌های مکرر
- تغییرات در شخصیت و رفتار
- مشکلات تمرکز و برنامه‌ریزی
- خستگی مداوم
این عوارض می‌توانند بر کیفیت زندگی بیمار تأثیر منفی بگذارند و نیاز به توانبخشی و درمان‌های طولانی‌مدت داشته باشند.
چگونه از بیماری آنسفالیت جلوگیری کنیم؟
واکسیناسیون
مهم‌ترین راه پیشگیری از آنسفالیت، واکسیناسیون است. برخی از ویروس‌هایی که باعث آنسفالیت می‌شوند مانند ویروس سرخک و اوریون، قابل پیشگیری با واکسن هستند. به همین دلیل، رعایت برنامه واکسیناسیون کودکان و بزرگسالان می‌تواند خطر ابتلا به آنسفالیت را به طور قابل توجهی کاهش دهد.
پیشگیری از گزیدگی پشه‌ها و کنه‌ها
یکی از راه‌های انتقال ویروس‌ها به مغز، نیش پشه‌ها و کنه‌ها است. برای کاهش خطر ابتلا به آنسفالیت ویروسی که از طریق این حشرات منتقل می‌شود، می‌توانید:
- از دفع‌کننده‌های حشرات استفاده کنید.
- از لباس‌های محافظ در مناطق آلوده به پشه‌ها و کنه‌ها استفاده کنید.
- در فضاهای باز، از پشه‌بند یا توری‌های محافظ استفاده کنید.
چگونه آنسفالیت را درمان کنیم؟
درمان آنسفالیت بستگی به علت آن دارد. اگر ویروس‌ها مسئول بروز این بیماری باشند، داروهای ضدویروسی تجویز می‌شوند. اگر علت عفونت‌های باکتریایی یا قارچی باشد، درمان با آنتی‌بیوتیک‌ها یا ضدقارچ‌ها ضروری است. همچنین ممکن است از داروهایی برای کاهش التهاب مغز و مدیریت علائم استفاده شود.
داروهای ضد ویروسی
اگر علت آنسفالیت ویروس باشد، داروهای ضد ویروسی مانند آسیکلوویر تجویز می‌شود که به مقابله با ویروس هرپس کمک می‌کند. این دارو می‌تواند به کاهش التهاب مغز و جلوگیری از آسیب‌های جدی کمک کند.
استروئیدها
استروئیدها برای کاهش التهاب مغز و جلوگیری از آسیب‌های بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند. این داروها به کنترل پاسخ‌های التهابی بدن کمک می‌کنند و ممکن است به همراه دیگر داروهای ضدویروسی یا آنتی‌بیوتیک‌ها تجویز شوند.
استامینوفن
برای کاهش تب و درد ناشی از آنسفالیت، داروهای مسکن مانند استامینوفن تجویز می‌شود. این دارو به کنترل علائم کمک می‌کند و در کنار درمان‌های دیگر استفاده می‌شود.
درمان نگهدارنده
در مواردی که آنسفالیت به علت ضعف سیستم ایمنی بدن بروز کرده باشد، ممکن است از درمان‌های نگهدارنده مانند پیریمتامین برای درمان آنسفالیت توکسوپلاسمی استفاده شود.
نتیجه‌گیری
آنسفالیت یک بیماری جدی است که می‌تواند به علت عفونت‌های ویروسی، باکتریایی یا اختلالات سیستم ایمنی بروز کند. اگرچه در برخی موارد ممکن است علائم خفیف باشند، اما در موارد شدید نیاز به درمان فوری و پزشکی وجود دارد. واکسن‌ها یکی از مؤثرترین راه‌ها برای پیشگیری از آنسفالیت هستند و با رعایت بهداشت و پیشگیری از گزیدگی حشرات می‌توان خطر ابتلا به این بیماری را کاهش داد. در صورت مشاهده علائم مشکوک، مراجعه به پزشک برای تشخیص و درمان ضروری است.
